यो कथा साँचो माया गर्ने एक प्रेमी र प्रेमीकाको हो । जसको नाम सागर र सपना थियो । सागर र सपना एक अर्कालाई असाध्य माया गर्दथे । सागर र सपनाको पहिलो पटक भेट क्याम्पसमा भएको थियो । जहाँ सागर आफ्नो अगाडीको अध्ययन गर्न आएको थियो । सपना सागर संग केहि बोल्न खोज्छ तर सागर भने केहि नबोली हिड्छ र सपना भने उसलाई हेरि रहन्छिन् ।
सपना करोडपति वावु की एक्ली छोरी हुन्छे तर उसमा धनको कुनै घमण्ड हुदैन । उ अरु केटीहरु जस्तै सरल र चञ्चल स्वभावकी थिईन । सपनाले पहिलो भेटमा नै सागरलाई मन पराउन थाल्छिन् । सागर भने गरिब आमाको एक्लो छोरो थियो । उ शान्त स्वभावको थियो त्यसैले होला सपना सागर भने पछि भुतुक्कै हुन्थिन । तर सागर भने सपनासंग टाढिन खोज्थ्यो । क्याम्पसमा सागर नयाँ थियो त्यसमाथि पनि गाँ उबाट आएको उसलाई सबैले गिज्याउथ्यो तर सपना मात्र थिईन की उसलाई केहि भन्दिन थिईन, सागरकै पक्षमा बोल्थीन । जसले गर्दा सागर र सपनामा घनिष्ट मित्रता हुन पुग्यो । विस्तार विस्तारै उनिहरुको मित्रताले प्रेमको रुप लिन थाल्यो र मित्रता प्रेममा परिणत भयो । सागर र सपना एक अर्कालाई एक छिन पनि नदेख्दा पानी बिनाको माछा छटपटे झै छटपटिन्थे । संगै हिडेने बस्ने गर्न थाले । उनिहरुलाई एक अर्का बिना वाँच्न मुस्किल भयो । उनीहरुको यस्तो गाढा र साँचो माया देखेर साथीहरु ईष्र्या गर्थे र भन्थे सागर र सपना जस्तो एक अर्कालाई साँचो माया गर्ने प्रेमी हामीलाई पनि पाए हुन्थ्यो ।
सागर र सपनाको प्रेम कहानी चलेको एक वर्ष भई सकेको थियो कि अचानक सागरको हातमा एउटा पत्र पर्छ, जसमा लेखिएको थियो सागर तेरो आमा साह्रै विरामी छ । तँ जसरी पनि घर आइज । पत्र पढ्नासाथ सागर गाँउ फर्कने तयारी गर्छ र घर फर्कन्छ । गाँउ फर्कने बेलामा सागरको सपनासंग भेट हुन पाउदैन । उता सागर घर पुग्दा आमाले प्राण त्यागि सकेकी हुन्छीन । यता सपना सागरले केही नभनी यसरी हराएकोले उ पानी बिनाको माछी झै छटपटि रहेकी हुन्छिन । त्यसैबेला उसको हातमा एउटा पत्र पर्छ, जुन पत्र सागरले सपनालाई पठाएको हुन्छ । पत्रमा सागरले आफु एक्कासी हराउनु परेको कारण र आफु आउन अझ एक महिना लाग्ने कुरा उल्लेख गरेको थियो । सपनालाई सागर बिना एक दिन त काट्न मुस्किल भएको बेला एक महिना सागरको अनुपस्थितिमा आफ्नो जीवन विताउनु पर्दा दश वर्ष बिताउनु परेझै लाग्न थाल्यो । विस्तार–विस्तारै सपनाको सपनाको पर्खाईको घढी पनि सिद्धयो ।
यता सागर आफ्नो सम्पूर्ण काम सिध्याएर सपनालाई भेट्ने खुशीले रम्दै शहर आउछ । शहरमा आउनासाथै सपनाको विषयमा साथीहरुसंग कुरा गर्छ । सपनाले त आजै अरुनै केटासंग विवाह गरिन भन्ने समाचार उसको साथीहरुले सुनाउछ । यस्तो खबर सुन्नासाथ उ हागाबाट खसे जस्तो हुन्छ । संगै वाच्ने, संगै मर्ने खाएको कसम यति छिट्टै तोडेर जान सक्दैन भनि उ त्यहाबाट सपनाको घर तर्फ जान्छ । जाँदा–जाँदा बाटोमा उसले एउटी केटी र केटा वेहुली र वेहुलाको भेषमा आफुतिर आएको देख्छ, अलि नजिक आएपछि उसले त्यस केटीलाई चिन्छ । त्यो केटी अरु कोहि नभई आफैले चाहेको सपनापो रै’छ । आफु अगाडी आफुले प्राण भन्दा बढी माया गरेको आफ्नो प्रेमिकाको त्यस्तो रुप देखे पछि उसलाई बाँच्नुको कुनै अर्थ रहेन र उ नजिकको पोखरीमा हाम फाल्छ । त्यसपछि सपना कराउछिन, पोखरीमा मान्छे डुब्यो बचाउ.....बचाउ.......बचाउ.... । केहि बेर पछि केटाहरुले चाल पाई सागरलाई खोलाबाट बाहिर निकाल्छ । सपनाको आँखाभरी आँसु आउछ । उनी रुदै भन्छिन तिमीले यो के गरेको सागर ? सागरले जवाफ दिन्छ, तिमी किन रोएकी ? तिमी त आज खुशी हुनुपर्ने हो किनकी तिम्रो त आज विवाह भएको छ । म तिम्रो को हुँ र ? सपना तर्सिन्छीन । उसले सागरलाई सम्झउछे । सागर मैले कैसैसंग विवाह गरेको छैन । यो त मैले नाटक गरेकी हुँ , तिम्रो माया जाच्नकोलागि हामी साथीहरु मिलेर नाटक गरेको । मलाई के थाहा ?, कि तिमी मलाई आफ्नो प्राण भन्दा पनि बढी माया गर्छौ भनेर नत्र म आफ्नो प्राणको परिक्षा लिने थिईन । सपनाको यस्तो भनाई सुनी सागरले सपनालाई भन्छ, अब उप्रान्त मसंग यस्तो नाटक नगर । नत्र तिम्रो यो प्राणले यो संसार छाड्ने छ । यति भन्न नपाउदै सपनाले सागरको मुख थुन्दिनछिन । त्यस पछि दुवै जना मिली आ–आफ्नो कोठा फर्कन्छ ।
सागर र सपनाको सम्पूर्ण प्रेम कहानी सपनाको बुवाले चाल पाउछ र सपनाको विहेको कुराकानी अन्तै चलाउन थाल्छ । सपनाले आफ्नो बुवालाई आफुले सागरलाई मन पराएको र उसैसंग विवाह गर्ने निधो गरको कुरा सुनाउछिन । तर सपनाको बुवाले यी दुवै माया गर्ने प्रेमीको बीचमा धनी र गरिबको ठूलो पर्खाल खडा गरिदिन्छन । बुवाको अगाडी केही जोड नचले पछि सपनाले सागरलाई भागेर जाने आग्रह गर्छिन तर सागरले भने मान्दैन । उसले सपनालाई सम्झाउछ, हेर हामी एक अर्कालाई साँचो माया गर्छौ किन डराउने ? म तिमीलाई तिम्रो बुवासंग मागेर विवाह गर्छु । तिमी आफ्नो घर जाउ भनि सपनालई घर पठाउछ । यता सपना घर पुग्दा उसको विवाहको कुरा अन्तै छिनोफानो गरिसकेको हुन्छ र दुई दिन पछि उसको विवाहको मिति पनि तोकिन्छ ।
सागरले सपनाको विवाहको कुरा छिनियो भन्ने चाल पाएपछि उ सपनाको घर जान्छ उसको हात माग्न । तर त्यहाबाट अपमानित भई फर्कनु पर्छ, आफ्नो अगाडी आफ्नो प्रेमीको अपमान भएको र उ बीना बाँच्नु पर्ने हुदा उ बीना बाँच्नु भन्दा मर्नु उचित ठानी आफ्नो कोठमा गई सागरको फोटो हेरी मलाई माफ गरि देउ सागर म यो जुनीमा तिम्रो हुन सकिन म तिमीलाई छाडेर यो संसारबाट जादैछु । म तिम्रो वाहेक अरु कसैको भई बाँच्न चाहान्न भनि विष सेवन गर्छिन । उसले विष सेवन गरेको आमा–बुवाले चाल पाई सपनालाई अस्पताल पु¥याउछन । उता सागर सपना बीना विछोडी बाँच्नु भन्दा मर्नु उचित भनि उ पनि मर्ने निष्कर्षमा पुगि नजीकको औषधी पसलमा गई किरा मार्ने औषधी लि फर्कीदा सागरले सपना विष सेवनबाट घाईते भई अस्पतालमा लगेकोछ भन्ने चाल पाउछ । त्यसपछि उ स्वाँ –स्वाँ र फ्वाँ –फ्वाँ गर्दै अस्पतालतीर दौडन्छ । अस्पताल पुगेपछि होश नआए सम्म सपनाको केहि भन्न सकिन्न भन्ने डाक्टरबाट सुन्छ र सपनाको बेडमा गई भक्कानो फुट्ने गरि रुन्छ सपना तिमीले मलाई एक्लै छाडेर जान सक्दैनौ भन्दै रुदै गर्छ । सपनालाई होश नआएको देखी सपना म बाट विछोडीने पिडाले आत्महत्या गरिन् म किन बाँच्ने भनि हातमा रहेको किराको औषधी पिउछ जसबाट सागरको मृत्यु हुन्छ ।
सागरले प्राण त्यागेको केहि वेरपिछ सपनालाई होश आउछ, होशमा आउनासाथ उसले सागरलाई नै खोज्छीन जब सागरलाई आफु समक्ष प्राण त्यगेको उनले देख्छिन , अनि उनी पनि सागर भनि जोडले कराई अंकमाल गर्छीन र आफ्नो प्राण त्याग्छिन । यसरी साँचो माया गर्ने प्रेमी र प्रेमीका बाचुन्जेलसम्म संगै रहे र मर्ने बेलामा पनि संगै मरे । एक अर्का विना बाँच्नु भन्दा संगै एक अर्काको साथ रहने गरि प्राण त्यागे ।

........................"म रुपेश कहाँ पुगेर आउछु, केही जरुरी कुरा गर्नुछ । शायद दुई घण्टा जतिमा फर्किन्छु होला । " जीवनले आफ्नी श्रीमती ज्योतिलाई यति कुरा बताउदै मध्यान्हको चर्को घाममा सरासर हिड्यो । संयोगबश बाटैमा जीवनको रुपेशसँग भेट भयो । आवश्यक कुरा गरेर उ २० मिनेटमै घर फर्कियो । उ सरासर आफ्नो कोठामा आयो र ढप्काइएको ढोका ठेलेर भित्र पस्यो । तर त्यहा श्रीमती ज्योति र भद्रमान यौनक्रिडा गरिरहेका थिए । सो दृष्य देखेर जीवन किंकर्तब्यविमुढ भयो । आँखाहरुले धोका दिएको आभाष भयो । मनले केही ठोस् निर्णय लिन सकेन । सपना देखेको झझल्को भयो ।

अप्रत्याशित रुपमा जीवनलाई कोठामा देखेर दुबैजना सम्हालिए तर उनिहरु नग्न अवस्थामा थिए । शरीरमा कपडाको धरो पनि नभएकोले भुईमा थुपारेको कपडा लिन हात बढाउनु आगावै जीवनले भुइको कपडा टिपेर बाहिर आगनमा हुर्याइदियो । स्वास्नीको चर्तिकलाबाट हिनताबोध भएको जीवनको शरीरमा रिसको पारो उग्र भएर चढ्यो । आफुलाई साक्षात यमराजको रुपमा उभ्याएर हतारमा यौनपिपासुहरुले लगाउन बिर्सेंको ढोकाको आग्लो समायो अनी बम्क्यो - "थुईक्क रण्डी , कलंकिनी , यही जात्रा देखाउन मलाई अस्पताल लगी २-२ महिना सेवा गरेर बचाएको ? वेश्या , मलाई पहिल्यै घाँटी कसेर किन मार्न सकिनस र अहिले जिउदै मरेतुल्य बनाइस ?" उसले श्रीमतीलाई खुब भकुर्यो , कपाल जगल्ट्यायो , लात बजार्यो । रगतको भल बग्ने गरी हानेर थिलथिलो पार्यो ।

"गुहार गुहार ज्यान मर्न आट्यो, बचाउ!" आफुलाई समेट आईपर्नसक्ने प्रहारबाट त्रसित भएर भद्रमान सहयोगको लागि चिच्यायो । भुइँमा लडेर चित खाएकी ज्योति भने पानी पानी भन्दै बर्बराउन थाली । जीवनका हातखुट्टा निस्कृय भएर ज्योतिमाथि खनिन छाडे । भद्रमानले घरबाहिर कतै वन, जङ्गल, धारा, एकान्तस्थलमा जवर्जस्ती बलात्कार गरेको थिएन । त्यसैले जीवन भद्रमानमाथि जाइलागेन । आफ्नो घरमा मध्य दिउँसो त्यस्तो कार्य गर्नु सबै दोष स्वास्नीको थियो । स्वास्नीलाई त्यही अवस्थामा मार्न सक्दथ्यो तर उसले मार्न चाहेन, भोली कानुनी बन्धनबाट आफुमाथि आईपर्ने ब्ववधानहरुबारे उ पूर्ण परिचित थियो ।

उसले बिज्ञान बिषयमा पहिलो श्रेणीमा अमेरिकाबाट एम. ए. पास गरेको थियो । बिज्ञानका अनेकौ अनौठा र आस्चर्यजनक आविष्कारहरु गर्न सफल थियो जीवन । गरीब र जेहेन्दार विद्यार्थीको रुपमा छात्रबृत्ति पाएर अध्ययन गर्न अमेरिका पुगेको जीवनलाई राजनैतिक खिचातानीबाट छात्रबृत्ति समाप्त पारेर स्वदेश झिकाइएपछि उसका अध्ययनहरु पुरा हुन पाएनन । नयाँ अनुसन्धानको क्रम पनि आर्थिक समस्याले गर्दा त्यसै बिलाएर गएको थियो । जतिबेला जीवनलाई जागिर खान आजन्म अयोग्य घोषित गरिएको थियो, त्यति बेलादेखि नै बिज्ञानका अनुसन्धानात्मक आविष्कारहरु नगर्ने प्रण गर्दै किसान भएर गाँउमै जिन्दगी बिताइरहेको थियो ।

गुहारको शब्द सुनेर आएका छिमेकीहरु लाठा र मुग्रा बोकेर कोठा भित्र पसे तर त्यहाको दृष्य देखेर सबै चुपचाप रहे । ज्योति र भद्रमानको दिगम्बर भेषको अर्थ बुझ्न निमेषभर लागेन तिनिहरुलाई । थुइक्क 'अगतिनी नकचरी' भन्दै आगनमा मिल्काइएका कपडाहरु छिमेकीहरुले भित्र हुर्याइदिए ।

लुगा लगाएर भद्रमान बाहिर आयो , मानौ उ कुनै कालखण्डबाट बाँचेर आए जस्तो थियो । उ चुपचाप अगाडि बढ्यो र केही क्षणमै अदृष्य भयो । उसको बारेमा कसैले कुनै टिप्पणी गर्ने आँट गरेनन किनभने उ गाउँको प्रतिष्ठित साहु ईन्द्रमानको छोरा थियो । त्यहा रमितेहरुको कुनै ठुलो मेला लागे जस्तै जात्रा थियो ।

"कस्ती अलच्छिनी रहिछ? यो गाउँको अब के इज्जत रह्यो र ? यो त गाउँकै कलंक हो, यस्तीलाई त वेष्यालय पठाउनुपर्छ । यसलाई गाउँमै रहन दिए हाम्रा छोरीचेली बिग्रन के बेर ?"- रमितेभित्रका नारीआवाजहरु गुण्जिरहेका थिए ।

"के गर्छस ए जीवने यो अलच्छिनीलाई ?"- पण्डित वेदनिधिको आवाजले कोलाहलपूर्ण बातावरणमा सन्नाटा छायो ।

- "के गर्नु नि अब यस्ती लबस्तरीलाई, छोड्पत्र गरिदिनुपर्‍यो, जोसुकैसँग मरोस ।"

"हो हो , जीवन नानीले भनेको ठीक हो , यस बेस्सेलाई त रण्डिकोठी पुर्‍याउनु पर्छ" - शुभद्रा बज्यैले आफ्नो तिक्तता पोखिन । पण्डित्नी आमाले आश्वासन दिदै भनिन - "यसलाई अबचाँही यो गाउँमा राख्नुचाँही हुन्न है , जीवन नानीको लागि कती चोखी कन्याहरु यही गाउँमा पाईन्छन ।"

"ठिकै त हो यसले गती छोडि भन्दैमा त्यसै बस्ने पनि कुरा त भएन नि , बिहे त गरिहाल्नुपर्छ" - मुखियानी आमैको राय थियो ।

"लौ साँझ पनि परिसक्यो , बिहान सबै भेला भएर छुटानाम गरिदिउँला " - पण्डित बाले सभा नै विसर्जन गरिदिए । "हात नछाडेस नि मर्ली" - पर पुगिसकेका पण्डित बाले जीवनलाई सम्झाए । अघिको बिशाल भिड सबै शुन्य भयो ।

आजसम्म कहिल्य भोकै सुतेको निवन्लाई थाहा थिएन । घरभित्र आगो र बत्ती नबलेको उसलाई सम्झना भएन तर आजको साँझ आगो बत्ती बलेन जीवनको घरमा , भोकै सुत्यो । कोल्टे फेर्यो , निदाउने प्रयास गर्‍यो , अहँ निदाउनै सकेन । भोको पेटले निन्द्रालाई भगाईदियो , उ कल्पनामा लिन भयो ।

"आखिर मलाई ज्योतिले किन ढोका दिई?" - प्रश्न उब्जियो ।

उ विवाह अगाडिको भुतकालमा प्रवेश गर्‍यो । एक-आपसमा गरेका प्रेम-प्रसंगका बाचाहरु र कसमहरु ताजा भएर आए उसको मानसपटलमा । "ज्योति, तिमीलाई त मैले आफ्नो बनाइसके, मन मन्दिरमा सजाइसके, तिम्रो अन्तिम निर्णय के छ ?" , "जीवन तिमीविना म एक पल पनि रहन सक्दिन, म तिम्रो साथ रहेर तिम्रो सुख दु:खमा साथ दिन चाहन्छु , तिम्रो प्रेममा म पागल हुन आँटिसकें" , "के यो हाम्रो प्रेम खुशी सधैंभरि रहला ? भोली तिमीले कतै धोका दियौ भने ?" यो प्रश्नसङै ज्योतिका आँखामा टिलपिल आँसु छचल्किएका थिए , त्यतिखेर उ निकै उदास देखिन्थी र भन्थी - "लाख-लाख कसम जीवन, यो कुरा म सपनामा पनि सोच्न सक्दिन । यो जन्म त के सात जन्मसम्म पनि म तिम्रै हुन चाहन्छु र तिम्रै हुँ ।"

विवाहित जीवनपछिका ज्योतिका खोटहरु केलाउने प्रयास गर्‍यो जीवनले । गहिरिएर सम्झियो । एक रत्तिभर उसको खोट भेटेन । उ सर्वगुणसम्पन्न थिई । बत्तिसै लक्षणले युक्त थिई । घर-व्यवहार, मान-सम्मान, स्वागत-सत्कार सबै ठीक थियो । गाउँलेहरु कुरा गर्दथे - "घर-परिवार त त्यस्तो होस् न जीवन र ज्योतिको जस्तो , खस्रो मसिनो केही छैन, साह्रै मिलेका परेवाको जोडीजस्ता ।"

जीवन नराम्रो सँग झस्कियो - "आखिर किन भद्रेसँग सल्कीइ त ?" उसले कुनै निर्णय निकाल्न सकेन , मस्तिष्क भारी भएर आयो । कतै ज्योतिलाई डरलाग्दो बाध्यता पो आईलाग्यो कि ? मलाई किन बताईन ? त्यस्तो अवस्था भएमा बताउने मौका पाईन कि ? पछि बताउने थिई कि ? जीवनको मनमा प्रश्न माथि प्रश्न उब्जियो - "त्यस्ती पतिव्रता नारी थिई , पक्कै दालमा केही कालो छ । " उसले अहिल्य गएर ज्योतिलाई वास्तविकता सोध्ने विचार गर्‍यो - "मेरो नजरमा ज्योति निर्दोष ठहरिई भने ?" उ पुन नराम्रो सँग झस्कियो , यहाँको समाज, गाउले, दिउसोका रमिते, भोलि ज्योतिलाई पुन आँफैले अपनाउनुपरेमा आफुउपर हुने छिछी र दुरदुर, सबैका मुखबाट निक्लिने व्यंग्यवाण आदि कुरा मनमा उब्जेकाले उ द्विविधामा पर्‍यो ।

मद्यरातमा अचानक उठेर उसले बत्ती बाल्यो । ज्योति लडेको ठाउँमा गयो । ज्योति एउटा निर्जिव काठको मुढा लडेझै भुईमा लडेकि थिई । शायद थिलथिलो भएको शरीरलाई विश्राम दिनको निमित उसका आँखा बन्द थिए । जीवनलाई स्वास्नीको माया उर्लेर आयो । उसलाई अहिल्यै गम्लङग अँगालो हालौ जस्तो भयो । आँखाबाट तपतप आँसु चुहिए । जीवन एउटा कोठामा गयो, जहाँ उसले आफ्नो अध्ययनको क्रममा केही अपूर्ण आविस्कारहरु थन्क्याएको थियो ।

बिहानै देखी जीवनको घरमा मानिसहरुको चहलपहल बढेको थियो । युद्द जितेको सिपाहीजस्तै सबै प्रसन्न मुद्रामा थिए । सयौं संख्यामा विवाहित महिला र पुरुषहरु उपस्थित थिए । बिसौं जना कुमारी केटीहरु आगनको केही पर गुनगुन गरिरहेका थिए । आगनको विचमा ओछ्याइएको राडिमा पण्डित बा, मुखिया, बहिदार, खड्का दाजु आदि लेखापढी गर्न बसेका थिए ।

"लौ अब काम कुरोतिर आउँ हैन ?" कागज कलम निकालेर चश्मा मिलाउदै गरेका पण्डित बाको आवाजले वातावरण शान्तमय बनाइदियो । उनले सबैको ध्यान केन्द्रित गर्दै भने - "देख्दिन नि नकचरिलाई, भित्रै मरेकी छ् लवस्तरी?" जीवनले भित्र गएर एक निर्जिव डोरी ताने सरह ज्योतिलाई घिसारेर ल्यायो । ज्योति थचक्क पिंढीमा बसी, अपराधिनी भएर, ढलपल ढलपल गर्दै भुँई हेरेर, उदास र कुरुप अनुरार लिएर । "हिजोदेखी ज्योति समाजमा अनुहार देखाउन लायक छैन , यस्ती पतित आईमाइको अनुहार एकाबिहानै हेरेमा अगति परिन्छ बुझ्यौ ?" - ८० बर्षिया बुढी हजुरआमाले आफ्नो तिक्त भाव पोखिन ।

"यस्तो लोग्नेलाई जिउदै मरेतुल्य पारी लवस्तरिले" - पण्डित्नी आमाले आफ्नो विचार व्यक्त गरिन ।" खडकिनी भाउजु भने यसरी बर्बराइन - "यसले त कति नाठा खेलाई खेलाई, हिजो मात्र भेटेको र पो, बरु गर्भमै तुहिनु नि ।" "अब चाँहि यो गाउँको ईज्जत रहेन" -वहिदार्नी बम्किईन ।

"सुनिस पापिनी समाजको कुरा ? ८० बर्षिया हजुर आमालाई कती घृणा उब्जेको छ तँदेखि ? तेरो व्यहोरादेखि । पण्डित्नी आमा पनि कती चिन्तित हुनु हुन्छ , अब हाम्रा छोरीचेली पनि बिग्रलान भनेर , थुक्क मोरी !" जीवनले ज्योतिको मुखैमा थुकिदियो । प्रतिकारको प्रश्न थिएन । देब्रे हातले आफ्नो अनुहारको थुक पुछी ज्योतिले । जीवनले ज्योतितिर हेर्दै भन्यो - "हेर, यो गाउँका आमा, दिदिबहिनी, छोरीचेलीहरु कती पवित्र, चोखा, निष्कलंक र पतिव्रता छन । आफ्नो लोग्नेको सतित्वमा कती अडिग रहेका छन , तँ रण्डीलाई अहिल्यै देखाइदिन्छु ।"

"जीवन डौडेर घरभित्र पस्यो । उ आफ्नो अधुरा आविष्कारहरु राखेको कोठामा गएर एउटा टेलिभिजन जस्तो यन्त्र हातमा बोकेर आयो । गोजिबाट २ जोडी ब्याट्री निकालेर यन्त्रमा लगायो । यन्त्रको स्क्रिन उज्यालो भएर आयो । यन्त्रलाई सबैले देख्ने गरी राख्यो र ज्योतिलाई तानेर उसका दुबै हात दुईटा एरिएलमा छुवायो ।

अचम्म, घोर अचम्म, स्क्रिनमा जीवनको तस्विरका साथ साथै भद्रमान र ज्योतिको आपत्तिजनक तस्विर देखियो । तुरुन्तै खडकीनि भाउजुको काखमा बसेकी ३ वर्षकी बच्चीलाई तानेर यन्त्रमा त्यसरीनै छुवाइदियो, जसरी त्योतिलाई छुवाएको थियो । स्क्रिनमा केही पनि देखिएन, स्क्रिन कालो भएर गयो । त्यहाँ कुनै मानव आकृति देखिएन ।

"देख्नुभो समाजका सबै यो यन्त्र नारीको सतित्व जाँच गर्ने यन्त्र हो । धेरै समय र परीश्रम लगाएर मैले बनाएको हुँ । जसलाई आज बिहान मात्र पूर्णरुपले बनाइसकेको हुँ । यहाँ भद्रे देखियो, कारण यो रण्डी भद्रेसँग सल्केकी थिई । पचासौ बर्ष अघिदेखीको आकृति आउछ यो यन्त्रमा । नारी जतिजना सँग सल्किएकी हुन्छे, त्यती जनाकै आपत्तिजनक तस्विर उतारिदिन्छ यो यन्त्रले । कसैले धोका दिन सक्दैन यस यन्त्रलाई" - जीवनले सबैलाई यन्त्रको वास्ततिकता बतायो ।

"ल हजुरआमा, तपाईं यो यन्त्र छोएर आफु पतिब्रता भएको प्रमाणित गरिदिनुहोस् त हेरुन सबैजना" - जीवनले ८० वर्षिया वृद्दाको हात तानेर यन्त्रमा छुवाउन खोज्यो ।

"ए बाबु मलाई त पिसाबले च्यापेको छ, गएँ है" - कुनै पहललानको जस्तो बल निकालेर जीवनको हातबाट आफ्नु हात खुस्काएर हजुरमामा हिडिन ।

- "पण्डित्नी आमा तपाईं आउनुहोस् त ।"

"हत्तेरिका केटाकेटीहरुलाई स्कुल पठाउनुपर्ने, हतार भयो" - पन्डित्नी आमा पनि फालहालिन ।

"भैसीलाई खोले पकाउनुपर्ने" - खडकिनी भाउजु पनि लुसुक्क निस्किन ।

"मुखियानी आमा, तपाईं आएर छोइदिनुहोस् त" - जीवनले आग्रह गर्‍यो ।

"ला मैले त मुलढोका नलगाइ पो आएछु" - मुखियानी फट्फटाइन ।

"बाच्छो छोडेको थिएँ, ला ! मैले त बाध्नै पो बिर्सेंछु" - बहिदार्नी पनि टाप कसिन ।

"यो लोग्नेस्वास्नीको आपसी कुरा के हेरिरहनु" - यन्त्रको एरियल छुवाउन ल्याइहाला कि भन्ने डरले सुशिला गुरुआमा पनि सुईँकिईन ।

केही क्षणमै सबै नारीहरु एक-एक बहाना बनाउदै चिप्लिए । माथिल्लो पट्टी बसेका पुरुषहरु कोही छैनन, चश्मा नलागाए आँखै नदेख्ने पण्डित बा र लौरो नटेकी हिंड्नै नसक्ने वहिदार बा पनि चश्मा र लौरो छोडेर कता हुईँकिए ? सबै बुझ्यो जीवनले, नबुझ्ने कुरा पनि थिएन । उ महान विद्वान बैज्ञानिक थियो । "के यि सबै नारीहरु ..." - जीवनले बिचार गर्‍यो ।

त्यत्रो बिशाल भिड सबै शुन्य थियो, थिए त जीवन, ज्योति र यन्त्र । ज्योति उदास भएर पिंढीमा बसिरहेकी थिई । ज्योतिलाई च्याप्प समाइ खाट्मा लगेर सुताइदियो । तातो दुध उमालेर १ गिलास खान दियो - "यो दुध खा" "तपाइ पनि खानुस्" - ज्योतिको कुनै ब्यङग थिएन । पछि खान्छु भनेर केही झर्किदै भुईँमा थ्याच्च बस्यो जीवन । ज्योतिले भनी - "माथी खाट्मै बस्नुभए ... ।" बोली पुरा हुन नपाउदै जीवनले भन्यो - "पर्दैन" । बलिरहेको आगो चुलोमा सार्यो । हिजोकै बासी पानी हालेर डेक्ची बसायो अनी चामल केलाउन लाग्यो । "के जान्नु हुन्छ र भात पकाउन ?" - उताबाट ज्योतिको श्वासमात्रको आवाज आयो । "चुपचाप सुतिराख म जान्दछु" - जीवनले आवश्यकता भन्दा चर्को स्वर गर्‍यो । उसले थालमा भात पस्किएर लिएर गयो ।

- "उतै गएर खान्छु नि ।"

- "सक्दिनस ।"

गिलासबाट पानी तानेर जीवनले ज्योतिको हात धोइ दियो । "तपाई पहिला खानुस् न" - ज्योतिले आफु पत्नी भएको महसुस गराई ।

पछि नै खान्छु भन्दै बटुकिमा दही, नौनिको डल्लो, अचारको पित्को हालेर जीवनले ज्योतिलाई भात खुवायो । "भाँडा त म आँफै माझ्छु है" - ज्योतिको आवाज आयो । "सक्दिनस ढल्किराख न ।" - भाडा मस्काउदै जीवन करायो ।

"म केही समय पछि आउछु सुतिरहनु, बाहिर ननिक्लनु, खाटमुनी चुठुवा राखीदिएको छु ।" ज्योतिलाई यती कुरा भनी ढोका ढप्क्याएर जीवन कतै हिड्यो । साँझ पर्न लागेपछि मात्र हातमा धेरै जडिबुटीहरु लिएर आयो । साँझको खाना खाए पछि मनतातो तेल लिएर ज्योति सुतेको ठाउँमा गयो । ज्योतिको शरीरमा मालिस गर्दै जीवन बोल्यो - "यो झोल घट्घटी पि, यसले दुखाई निको हुन्छ, रगत बडाउछ, तागत दिन्छ, घाऊ पुरिन्छ, कपाल उमार्दछ ।" जीवनले ज्योतिलाई सम्झाई बुझाईइ जडिबुटी, झोल, ओखतिहरु खुवायो । निकै बेर्को मौनता पछि जीवनले शान्ती भङग गर्दै सोध्यो - "आखिर तैले किन त्यसो गरिस ? मलाई किन धोका दिईस ?"

- "बाध्यताबश ।"

- "त्यस्तो बाध्यता के थियो ?"

- "तपाईको जिन्दगी बच्चाउन, तपाईंलाई मर्न नदिन ।"

- "कसरी ?" जीवन स्वास्नीको निश्छल भाव सुन्न उत्सुक भयो ।

- "तपाई बिरामी भएर अस्पातल पुर्याएपछि थाहा भयो, तपाईंको कालेजो बिग्रिसकेको छ र तुरुन्त अप्रेशन नगरे बाँच्न मुस्किल छ । अप्रेशन गर्न आवश्यक रु ३० हजार जम्मा गर्न नसक्दा यस्तो अवस्था आईलाग्यो ।"

- "त्यो त दुईमहिना अगाडिको कुरा हो ।"

- "त्यस अपराधीले शर्त राखेको थियो ।"

- "कस्तो शर्त ?"

- "उसले ३० हजार दिए बापत मलाई भनेको समय र स्थानमा म उपस्थित हुनु पर्ने र जम्मा दश पटक यस्तो गर्नु पर्ने बाध्यता खडा गरेको थियो ।"

- "मलाई किन बताइनस त ?"

- "अझ अर्को शर्त पनि थियो, मैले एक पटक पनि नामन्जुर गरेमा ३० हजारको ६० हजार तिर्ने गरी कागज गराएको थियो र नामन्जुर गरेमा सार्वजनिक बेईज्जत गर्न भनी प्रथम पटकमै मेरो केही नग्न तस्विर खिचेको थियो । मैले यसै कारणले बताउन सकिन । हिजो दिउसो दशौ पटक थियो । कागज र नग्न फोटो च्यातिएको दिन, अनि म मुक्त भएको दिन पनि हिजै थियो । च्यातिएका कागज र फोटोहरु उ त्यही छन ।"

- "अनि मलाई मर्न दिनु पर्दैन त ।"

- "तपाईको जिन्दगी बाँच्छ भने म कलंकित, तिरस्कृत र अयोग्य भएर आफ्नो शरीर समेत गुमाउन चाहन्छु । हजुरकै मायाले मैले यो सबै गरेको हुँ । धोका दिने ईच्छा थिएन ।" जीवनले ज्योतिलाई कसेर आफ्नो बाहुपासमा लियो " तँ पतित, कलंकिनी केही भएकी छैनस । मेरो नजर त के, यो गाँउ र समाज सबैको नजरमा पवित्र र चोखी छेस, पवित्र सिता र देवीजस्तै । जीवनले पनि आफ्नो गलाको हृदयबाट आएको हिक्कालाई थाम्न सकेन र असिम मायाले गर्दा ज्योतिलाई धेरै बेरसम्म चुमिरह्यो ।

दुईतिर हजारौं लाखौं बर्षदेखि उभिइरहेका नरमाइला नाङ्गा डाँडाहरु । उत्तरपट्टिडाँडाको कातकतै बगिरहेको तामाकोशी, जसको अस्तित्व अलि तल्तिर सूनकोशीमा सेलाउँछ । यो मन्थली घाट हो ।
एक जुवा दिन बाँकी छ । पारी जानेलाई कोशी तर्न हतार, वारी आउनेलाई त्यस्तै । मुर्कुट्टाजस्तै बगरको ढूंगामा मान्छे टव्रmयाक दूव्रmूक बसेका छन् । उराठलाग्दो साँझ । मन नलागी–नलागी छरिएको मन बटुलेर धुवाँसँग उडाएकोले होला सगरैभरि तुँवालो लागेको छ । घटवारेहरु बाहान पु¥याउन चाहन्छन् । यताबाट जाने मान्छे त पुगे, आउनेहरुको प्रतीक्षा छ ।
“ए कान्छा । उठ्” चतूरेले बोलायो । आजकाल डूङ्गा तार्ने पालो उसको र कान्छाको छ । यिनीहरुले पैसा कमाउन पाउने, खेलाउन पाउने एकमात्र मौका ।
यौटा अजंग सिमलको रुख खोपेर बनाइएको डूँडजस्तो डूङ्गामा पारी पुग्न हतारिएको लाम बसेको छ । हातमा बहना, टाउकोमा थोत्रो टोपीको घेरा र जीउमा कौपिनमात्रको गहनाले सिंगारिएका यी साँच्चै प्रकृतिका छोरा देखिन्छन् । मान्छे मान्छेको अगाडि हात फैलाएर चतूरे माग्दैछ – “खै खाजा दिनुप¥यो । खै खेवा दिनुप¥यो ।” फलामका हात पनि पैसाको लागि फैलिन्छन् । … आत्मविश्वासको कमी छ, कुनै घटवारे तोक्न सक्दैन – “यत्ति पैसा ।”
टाउकैमा बसेकी बुढी थपेनीले सातपत्रै थैलीबाट बल्लतल्ल केही पैसा झिक्छे र चतूरेको हातमा राखिदिंदै भन्छे – “ओखती गराउन जान लाग्या, निको हुन्छ कि हुँदैन कोनी । खाँडा देवीले वाण हानेर आधा अंग नचल्ने बनाइदिएकी छन् ।” उसको इशारा डोकोमा बसेको अहिले कि भरे मर्लाजस्तो बुढोपट्टिहुन्छ । यो मर्लाजस्तो बुढो यसको चौथो पोइ हो । अघि बैंशमा ऊ निकै चल्तापुर्जा थिइ रे । त्यसैले चोथाले भन्छन् । ऐले यो पक्षवातले मर्न लागेको रोगीलाई बोकेर ओखती गराउन जाँदैछ । नेपाल हो कि मधेश, तर धेरै परचाहिं अवश्य … ।
यौटा लाहुरे पैसा गन्दैछ, चतूरेको हातमा केही पैसा राखिदिन्छ । र यसरी हेर्छ मानौं चतूरे मलायाको कुनै सस्तो भट्टिको केटो हो र दुई पैसाको साटो यौटा लामु सलाम ठोक्छ । तर चतूरे उसलाई सलाम ठोक्दैन । असभ्य न हो आखिर ब्रिटिश गोर्खा आर्मीको हवल्दारलाई सलाम नगर्ने ।
तर चतूरेलाई त्यस लाहुरेप्रति धेरै चाख लिइरहने फुर्सद छैन । लाहुरसँग त्यस्तो प्रेम पनि छैन । उ पनि अघि हात पाखुरा आडिला छँदा एक पटक भागेर लाहुर पुगेको थियो । तर कस्तो दुःख छि– कति त भोकै बस्नुप¥यो … गन्हाउने ठाउँमा कति त भोकै सुत्नुप¥यो … जाडोमा असाध्यै जाडो, गर्मीमा पनि खपिनसक्नु । के रे … के पो भन्थे रे नाउँ … कलकत्ता, हो कलकत्ता । कति गर्दा पनि राम्रो ठाउँमा लाग्न पाइएन … भाग्यै त हो, सधैं भाँडा माज्नुप¥यो … नत्र आज उ पनि यो लाहुरेभन्दा कम्ती हुने थिएन । … संझदै उसका पाइताला अघि बढे ।
यौटी कलीली बाहुनी बज्यैले निन्याउरो मुख लाएर साटनको थैलीको मुख फुकाएर केही पैसा झिकिन् र चतूरेको हातमा राखी दिइन् । उनलाई चाहिं आफ्नू घर पुग्न हतार छैन । उनका बाबु शशिधर उपाध्याले आनामासि ब्याज असूल गरेर कमाएको धर्म थोरै भएकाले आप्mनी प्रिय पूत्रीलाई गर्भै समेत बहत्तर मैन्हामा “कन्यादान” गरेका थिए । कन्यादान, सबै दानहरुमा ठूलो । बिहा भएको धेरैपछि चार दिनको लागि उनी माइत गएकी थिइन् । बल्ल्तल्ल सासू बज्यैले बिदा दिएकी थिइन् र पो । आज फर्कदै छिन् । आप्mनो घर टाढै देखिन् । देख्दै शरीर गलेर आयो … खुइय … । लामू सास फेरिन् । तेन्जिङले एकपटक हिमाल चढ्यो … तर यिनले दिनदिनै चढ्नु पर्छ … भोलि बिहानै भालेको डाकसँग ब्युँझनु पर्छ … पानी भर … भात पकाऊ … चूल्हो जुठो गर … भाँडा माज … बनपात जाऊ … बेलुका उही भात भान्सा … अनि सासू बज्यैको गोडा मिच … अनि पो सूत्न पाइन्छ जम्मा पाँच सात घडी, त्यै पनि चीसो ओछ्यानमा । वाँ (पोई) जागीरमा नेपाल जान“भा”छ … उनको मनमा भोलि घूम्यो ।
… अनि यस थासे आइमाईले नकच्चरो हाँसो हाँस्दै चतूरेको हातमा पैसा राखिदिई र सोधी – “सँचै छ चतूरे जेठा ?”
“सँचै छ सुबिदार्नी आमै ?” उसले सँचोका लागि सँचै छ भन्दियो ।
द्धितीय विश्व युद्धमा मानबहादुर माझीले त्यो “नरमाइलो अर्काको ठाउँ” (उसको भनाइअनुसार) बाट फर्किदा आफूसँग यौटी तरुनी पत्नी लिएर आयो जो “हिन्दुस्थाना”मा रैछे । घर फर्केको खुशियालीमा भोज पनि गरियो । मेशिनगनका गोली पचाएर आएको मानबहादुर सुविदार भोजका राँगाको चौटा पचाउन नसकेर म¥यो । दुई पैसाको ओखतीको सट्टा ज्यान फाल्नु पर्ने ठाउँ पनि मान्छे जिन्दगीभरि विर्सन सक्दैन – जन्मेको थलो । सुबिदार्नी यही बसिन् । सूविधाअनूसार बर्षको दूईचार चोटि माइत जान्छिन् । यिनको माइत कुत्रि कुन लाहुरमा पर्छ थाहा छैन । जाँदा यिनीसँग एक दुईटी तरुनी अवश्य हुन्छिन् कि त वालविधवा कि त परित्यक्ता । तर घर फर्कदा सधैं एक्ली हुन्छिन् । सबैसँग हाँस्ने लेख्ने ठट्टा गर्ने मिजासिली फरासिली छिन् । उनको घरमा सधैं तरुना तत्रेरीको घूइँचो हून्छ … ।
यतिन्जेल सबैसँग पसारिएका हात यहाँ आएर रोकिन्छन् । चतूरे यस मान्छेसँग सोध्छ – “कता भाटु (भिनाजु) ।”
कुत्रि किन यता कसैलाई पनि साइनु नलगाई बोलाउन मान्छे हिच्किचाउँछन् ।
“नेपालसम्म । साहुको भारी लिन ।” – त्यस भरियाले जवाफ दिन्छ ।
साहू । साँच्चैका साहू हो । धान दिएर रिन लाओस्, चाहे कपडा या नून । वर्षभरिकोकाम त ब्याज बापत नै जान्छ अनि साउँ उधैं उित्तको उत्ति ।
यससँग चतूरेले पैसा माग्दैन । माझीले माझीसँग डूङ्गा तार्दा पैसा लिंदैन ।
चतूरे टाउकोपट्टि उभियो । कान्छो पूच्छरमा बस्यो । डूङ्गा एक एक झड्कामा हुत्तियो । माझी ख्याउन थाले डूङ्गा पारोपट्टि लाग्यो …
वारी पट्टि–
घाटको झूप्रो । जाँड बेच्ने दुईटी तरुनी । वरिपरि जाँड खानेका भीड । त्यसभन्दा बढ्ता मुख हेर्ने घुइँचो । डबखा (जाँड खाने ठूलो बटुको) को जाँडको सप्रयाक–सूप्रूक, साइँली माइलीको कटाक्ष सीतन । उत्ताउलो ठट्टा । कामुक कार्यकलाप । यौटा जाँडले मातेको माझी साँइलीको नारीमा समाउँछ । हातपात गरौलाजस्तो गर्छ । उधारो जाँड माग्दैछ । उ दित्र । वरिपरिका रमितेहरु बीच बीचमा हाँस्छन् । बिरालोले मूसा खेलाएको मनोहर दृष्य । यी दुवैका पोइहरू लाहुर गएका छन् । देख्नेगरी जाँड बेच्छन् ।
एक बथान मान्छे बोकेर थाकेको भरियाजस्तो डूङ्गा फक्र्यो । सबैका आँखा उतै तानियो । नौले नौला मान्छे भरिएको डूङ्गा … चिनारु पो आउँछन् कि । क्यै लाहुरे पो घर फकर्याछन् कि ।
ठिहि¥याउने पानीमा चतूरे कम्मरसम्म डुबेको छ । भर्खर हिमाल पग्लेर आएको पानी असाध्यै चीसो छ । यसको जीउभरि काँढा उम्रेका छन् । यात्रु बटोहीहरु व्रmमशः उत्रँदैछन् । यौटा मान्छे ओर्लियो । हातमा एकजोर स्थानीय सार्कीले बनाएको काने जूत्ता । काँधमा झोला र कठालोमा छाता झूण्डाएको छ । जूत्ता लगाएर सरासर लम्कन्छ । रामेछाप अझै तीन कोश पर पर्छ । … उसलाई आज नपुगीभा छैन । मूद्दाको तारीख छ । साक्खै आप्mनै बाबुसँगको लेनदेन मूद्दाको ।
चतूरेले बराह सकेसम्म बेसरी तानेर डूङ्गा अँचेटेकै छ ।
यौटा खुट्टैदेखि काटिएको लाहुरे दूईटा चोके लठ्ठीको भरले हिंड्दै चतूरेसम्म आइपुग्यो । चतूरेले त्यसलाई आप्mनै पिठ्यूँमा बोकेर वरसम्म ल्यायो र सबैको आँखा त्यसैमा केन्द्रित भए । यो यै गाउंको माझी हो । केही बर्षअघि यसका दुईटै खुट्टा सद्दे थिए । … अब ती दिन फर्कदैनन् ।
यतिखेर उ उसको रमाइलो गाउँका तमामा मान्छेहरुको घेरामा घेरिएको थियो । उसबाट लाहूरको लडाईको वर्णय सूत्र सबै उत्सुक थिए । क्यै उसको टाँग काटिएकोमा चूक्चूकाउन थाले । क्यै ज्यान जोगिएकोमा खुशी भए । यसको ठीक अगाडि माहिली पनि उभिएकी थिई । माहिलीका प्रतीक्षारत दुईवटा आँखा देख्नेििबत्तकै उसको मुटुले ठाउँ छोड्यो … ।
… भारत र पाकिस्तानको सीमानाको आकाश । बम बोकेर कुदिरहेका हवाई जहाजहरु । भूइँमा खाल्डा बनाएर बसेका तमाम सिपाहीहरु … गोली चल्छ … गोला चल्छ … लंगडो लाहुरेले संझ्यो उसकै लामका तमाम साथीहरु जसको छातीमा पग्लेको शीशा रोपिइसकेको थियो … दोर्जे भोटे … पूलामी मगर … त्यो सर्दार फेटावाल … छ्या त्यसको नाउँ पनि आउँदैन … अनि यै माहिलीको पोई पनि । हो यै माहिली जसको अगाडि उ उभिएको छ । लाहुरेले कोटको खल्ती छाम्यो – त्यहाँ माहिलीको पोइले मरेपछि तक्मा पाएको खबर भएको चिठी थियो । त्यो चिठी खेलाउँदै उसले सोच्यो – यै हो माहिलीको पोइको मरेपछिको कमाइ ?
“हो” अर्को मनले जवाफ दियो ।
“यसैलाई हो माहिलीले पर्खेर बसेकी ?”
“हो ।”
“दिउँ त उसको पोइको कमाइ ?”
दे । … अहँ न दे । … आखिर त दिनै पर्छ । … द्यूँ त ? … नाई … उसको मनले उचित उत्तर दिन सकेन ।
तर साइँली रामे खत्रीसँग निस्कदैछ । हुन त यसको पोइ पनि बिदेशिएको छ, तर यो चाहिं त्यै खत्रीसँग सल्केकी छ भन्छन् । पोहोर पेट बोकेकी थिई रे … तुहाई रे … उ लाहुर गएको पोइको उस्तो वास्ता गर्दिन । “… आ, ई लाहुर गएका कैले फर्कन्छन् कैले । भरे हाम्रो गाउंतिर आउने हैन –” साँच्चै उसले रामे खत्रीलाई निम्त्याई ।
अन्त्यमा दुईजना विदेशीहरू पनि ओर्लिए । कालो चश्मा लगाएका उनीहरू गटर–पटर बोल्छन । जिरी जान हिंडेका रे, त्यतैबाट सोलुखुम्बु अनि दार्जीलिङ निस्कने योजना छ रे … ।
… डूङ्गाबाट ओर्लदै फोटो खिच्ने तरखर गर्दै दोभाषेसँग भन्छन् – “व्यूटिफूल … व्यूटिफूल …”